Kaliforniya Üniversitesi’nde (UCLA) yapılan bir araştırmaya göre ebeveynler çocuklarına günde ortalama 400 kez ‘HAYIR’ diyormuş. Araştırma sonuçlarına göre bu durum çocuğu günde en az 400 kez ‘engellemek’ anlamına geliyor. Peki, ama bu nelere sebep olur? Uzmanlara sorduk.
Çocukların isteklerine sürekli “Hayır” demek nelere sebep olur?
Ayben Ertem (Uzman Psikolog): “Hayır” söylemi, çocukları engellemek anlamına geliyor. Tabii ki her çocuğun mizacı aynı değil ancak ne olursa olsun devamlı “Hayır” kelimesini duyan çocuğun öğrenme, merak etme, bağlantıda kalma becerileri hayır duymadan sınırlarını koruyan çocuklara nazaran daha az gelişir. Örneğin bir şeyi merak etti ve incelemeye çalışıyor ama siz ona “Hayır” dediniz. Bu yolla çocuğa “Bırak merak etme, öğrenme, araştırma, deneme bile!” demiş oluyorsunuz. Böylece çocuk engellenmiş oluyor; soru soramaz ve öğrenemez hale geliyor.
Feriha Dildar (Pedagog): Ebeveynler, çocuklarına nasıl sınır konulacağı konusunda kararsız. Bir yandan “Çocuğum hiç üzülüp kırılmasın, her istediği olsun” derken öte yandan da “Sınırlarını bilsin, şımarmasın” isteniyor. Bu sebeple de ebeveynlerin en çok başvurduğu sözcüklerin başında “Hayır” sözcüğü geliyor. Oysa ‘disiplin’ kelimesinin sertlik değil, kararlılık ve süreklilik anlamına geldiği unutulmamalı. Üstelik ‘hayır’ sözcüğü her zaman etkili bile olmayabilir. Bunun nedenlerinden biri çocuğun kabul görmeyen bir davranışının altında yatan sebebin görmezden gelinmesidir. Çocuğun her davranışının altında haklı bir sebep vardır ve ebeveynler bunu anlamaya yönelmelidir.
Peki, olumlu cümle kurduğumuzda etkisi nasıl olur?
Ayben Ertem: Nörobilim beynin negatif cümleleri pozitif cümlelere nazaran daha fazla hatırladığını söyler. Yani birisi size sekiz kez iltifat etse iki kere de olumsuz eleştiri yapsa siz o iki adet olumsuz eleştiriyi hatırlarsınız. Bu evrimsel bir tepkidir. O yüzden de olumsuz deneyimleri ve diyalogları unutmuyoruz. Nörobilim bize aynı zamanda olumsuz söylemlerle stres arasında da bir ilişki olduğunu gösteriyor. Örneğin ‘hayır’ kelimesini duyduğumuzda beynimizde değişiklik oluyor. Stresle ilişkili hormonlar ve kimyasallar salınıyor. Health Psychology dergisinde yayımlanan yakın zamanlı bir çalışmada ebeveynlerin reaktif ve sert söylemleriyle çocukların vücutlarında enflamasyon (yangı) yaşamaları arasında anlamlı derecede bağlantı bulundu. Bu, çocuğunuza bol bol iltifat edin, asla kural koymayın, sınırlarınız olmasın demek değil. Kullandığımız dili değiştirmek çocuğun yapabileceklerine güvenmesi, öz güven gelişimi ve pozitif davranış sergilemeleri açısından oldukça önemlidir. ‘Hayır’ dilini değiştirmek ebeveynler için de daha destekleyici, pozitif, barışçıl bir ortam yaratmak demektir.
Anne babalara çocuklarıyla sağlık bir iletişim kurmaları için önerileriniz neler?
Ayben Ertem: Çocuklarımızla konuşurken kullandığımız dili değiştirmek, onların hem bize karşı hem de çevrelerine karşı kullandığı dili değiştirmeleri anlamına geliyor. Bu da bol bol pratikle olur. Ebeveynin “Olumsuz bir cümleyi nasıl olumlu bir cümleye dönüştürebilirim?” diye düşünmesi gerekiyor. Örneğin, “Hayır koşmak yok!” yerine “Yürüyerek gidelim”, “Bağırma!” yerine “Alçak sesle konuşalım”, “Hayır, sakın dokunma!” yerine “O bir oyuncak değil, kırılabilir. Gel yerine bırakalım, belki burada oynayabileceğin bir şey buluruz” gibi. Görüleceği üzere sadece cümleler değişti, ama anlam aynı kaldı. Üstelik etkisini daha da artırmış oldu.
Feriha Dildar: Çocukların davranış ve istekleri yaş ve mizaçlarına göre yorumlayıp desteklendiğinde oluşan krizleri çözebilmek ve disiplini sağlamak daha mümkündür. Örneğin kardeşi kendisinin istediği oyuncakla oynadığı için kardeşine vuran bir çocuğa ‘hayır’ demek yerine “Evet kardeşine kızdın biliyorum, ama ellerini kullanıp vurmak yerine kelimeleri kullanıp onunla konuşmaya ne dersin?” diyerek alternatif bir öneri sunulabilir. Sokakta ayakkabısını çıkarmak isteyen bir çocuğa ‘hayır’ demek yerine “Çıkarırsan daha rahat edeceğini düşünüyorsun ama onlar bizim dışarıda yürüyebilmemiz için bize yardımcı oluyor” denilebilir. Unutulmamalıdır ki sınırlar çizilirken sık sık sert bir tavırla ‘hayır’ demek, cezai yöntemler ve engellemeler uygulamak çocuğun keşif ve öğrenme dürtülerine engel olur; ebeveyn ve çocuk arasında büyük bir gerginliğe sebebiyet verir. Üstelik sık sık ‘hayır’ demek sizin yeteri kadar duyulmanızı da engeller. Sözgelimi eğer eviniz bir tren istasyonunun yanındaysa günde onlarca kez geçen trenin sesini kanıksar, bir iki hafta içinde duymaz hale gelirsiniz. Nedenleri belirtilmeden sık sık söylenen ‘hayır’ kelimesini kanıksamanın da çocukta bırakacağı etki bu benzetmedeki etkiyle eşdeğerdir. Son olarak ebeveynlerin sağlıklı bir iletişimin devamlılığı için çocuğun istekleri üzerine vermiş olduğu kararda sabit olması çok önemlidir. Eğer çocuğunuza ‘hayır’ dedikten sonra ‘evet’ derseniz çocuğunuz hayır demenin kalıcı ve etkili olmadığını düşünecek ve ebeveynin sözleri ilişki içinde değer kaybedecektir.
